M1 Bazooka

Rocket Launched M1 znany powszechnie jako M1 Bazooka swój początek ma we wczesnych latach 30. XX w. Jest to granatnik przeciwpancerny o rakietowym układzie miotającym, określany niegdyś mianem pancerzownicy rakietowej. Opracował do amerykański pułkownik Leslie A. Skinner który prowadził prace nad różnymi pociskami rakietowymi o wszelakim przeznaczeniu.

Historia powstania

W armii amerykańskiej w związku ze zbliżającą się wojną i popularyzacją czołgów na polu walki odczuwano problem braku skutecznej broni przeciwpancernej dla piechoty. Problem starano się rozwiązać poprzez granaty nasadkowe z głowicami kumulacyjnymi. Tak powstał kumulacyjny granat nasadkowy M9 wystrzeliwany z karabinów powtarzalnych i jego cięższa odmiana M10 dedykowana wielkokalibrowym rusznicom przeciwpancernym. Jednak rozwiązanie to nie było satysfakcjonujące, szczególnie biorąc pod uwagę celności i zasięg ognia. Na początku 1942 r. po zaangażowaniem się Stanów Zjednoczonych w wojnę z hitlerowskimi Niemcami, do głosu doszło rozwiązanie pułk. Skindera. Zaproponował on połączenie głowicy kumulacyjnej granatu nasadkowego M10 z silnikiem rakietowym własnej konstrukcji. Tak powstał granat M6. Całość miała być odpalana z wyrzutni naramiennej kalibru 2,36 cala . Pośpiech był bardzo duży, bo już 19 maja, czyli jeszcze przed zakończeniem badań państwowych złożono wstępne zamówienie na 5000 szt. granatnika. Produkcji podjęły się zakłady General Electric co. Po zrealizowaniu tego zamówienia rozpoczęto produkcje wielkoseryjną tej, a z czasem nowszych wersji zakończoną dopiero po zakończeniu działań wojennych w 1945 r.

Charakterystyczny i powszechnie znany przydomek granatnika Rocket Launched M1 - "Bazooka" wywiódł się od nazwy instrumentu muzycznego komika radiowego Boba Burnsa. Bazooka był to dawny ludowy instrument dęty o podłużnym kształcie, być może stąd podobieństwo.

Konstrukcja i sposób działania

Najważniejszą częścią składową granatnika Rocket Launched M1 jest cienkościenna stalowa lufa o gładkim przewodzie, otwarta od strony wylotowej jak i wlotowej, która jest prowadnicą dla pocisku rakietowego. Dopiero do lufy przymocowane są pozostałe elementy granatnika: chwyt przedni, chwyt pistoletowy z mechanizmem spustowym, mechanizm stykowo-zabezpieczający, mechanizm ryglowania pocisku, opora naramienna, przyrządy celownicze i prętowa osłona wlotu lufy.

Rocket Launched M1A1 z granatami: po lewej M6A3, po prawej M6A1

Pocisk jest odpalany przez układ elektryczny, a mianowicie zapłonnik znajdujący się wewnątrz komory spalania silnika rakietowego. Zapłonnik jest aktywowany elektrycznie poprzez zamknięcie obwodu elektrycznego. Źródło zasilania stanowi bateria litowa znajdująca się w oporze naramiennej, zamknięta metalową pokrywką. Obok niej znajduje się wycięcie dla baterii zapasowej.

O obecności napięcia lub jego braku informuje czerwona kontrolka na oporze naramiennej, która po wciśnięciu spustu powinna się zaświecić. Ujemny biegun baterii jest połączony przewodowo z lufą. Dodatni biegun jest połączony izolowanym przewodem z mechanizmem spustowo-stykowym w chwycie pistoletowym. Naciśnięcie spustu powoduje styk blaszek przewodzących i przepływ prądu.

Dalej od mechanizmu spustowo-stykowego prąd płynie izolowanym przewodem do mechanizmu stykowo-zabezpieczającego znajdującego się na górnej powierzchni lufy w tylnej jej części. Mechanizm ten składa się z przełącznika dźwigniowego zamkniętego w metalowej obudowie i trzpienia przewodzącego prąd.

Gdy przełącznik znajdował się w górnym położeniu to trzpień ma kontakt z pierścieniem stykowym pocisku. Dolne położenie przełącznika ustawia trzpień w górnym położeniu zrywając kontakt z pierścieniem. Takie rozwiązanie miało chronić ładowniczego przed oddaniem przedwczesnego strzału przez celowniczego, co mogło mu grozić rażeniem płomieniami i gorącymi gazami ze startującego silnika rakietowego. Od pierścienia stykowego po zewnętrznej powierzchni pocisku biegnie przewód, który kończy się na zapłonniku.

Napięcie ujemne jest przewodzone za pośrednictwem lufy, następnie od lufy krótki przewód prowadzi je do rygla przytrzymującego pocisk, który znajduje się na górnej powierzchni tuż przy wlocie lufy. Rygiel ten styka się z jedną z brzechw (stateczników) pocisku, a za jego pośrednictwem prąd biegnie dalej do przewodu, który również kończy swój bieg na zapłonniku.

W celu dokonania odpalenia ładowniczy wyjmował sprężystą zawleczkę i odbezpieczał zapalnik pocisku. Następnie wprowadzał pocisk do granatnika aż do momentu zaryglowania. Brzechwy wystawały na zewnątrz lufy. Po załadowaniu ustawiał przełącznik dźwigniowy mechanizmu stykowo-zabezpieczającego w górnym położeniu, umożliwiał tym samym oddanie strzału celowniczemu. Od tego momenty wystarczy wcisnąć spust by zamknąć obwód elektryczny i zainicjować pracę silnika rakietowego. Opuszczający lufę pocisk wypychał trzpień i zostawia przełącznik w dolnym położeniu. W celu odpalenia następnego pocisku cykl należało powtórzyć.


Rocket Launched M9 z granatem M6A1 i zasobnik transportowy


Do celowania służyły przyrządy typu otwartego z muszkami znajdującymi się po obu stronach lufy (dwa bloki po cztery muszki) blisko jej wylotu i obrotowej szczerbinki. Takie rozwiązanie umożliwiało strzelanie osobom leworęcznym. Przyrządy są wyskalowane na odległość strzelania do 200 yardów.

Obsługa granatnika M1 składała się z dwóch operatorów: celowniczego, który transportował granatnik oraz z ładowniczego, który przenosił pociski. Obaj byli uzbrojeni w karabiny samopowtarzalne M1 Garand. Transport granatnika jak i również skok na spadochronie z granatnikiem ułatwiał pas nośny umocowany do sprzążki znajdującej się na dolnej powierzchni chwytu pistoletowego i drugiej sprzążki przymocowanej obręczą do lufy na tylnej jej części. Na czas transportu na wlot i wylot lufy zakładano materiałowe zaślepki. Amunicja była przenoszona we workowym zasobniku, a same pociski wkładano do zamykanych kartonowych tub.

Przed wlotem lufy znajduje się prętowa osłona chroniąca wlot przed odkształceniami, które mogłoby uniemożliwić załadowanie pocisku.

Amunicja

M1 strzelał jak wyżej wspomniano granatami M6. Granat ten jest zbudowany z głowicy kumulacyjnej kalibru 60 mm ( 2,36 cala ) ze stożkowym czepcem balistycznym. Głowica kumulacyjna jest zbudowana z blaszanej miedzianej Władki kumulacyjnej o stożkowym kształcie z podstawą skierowaną w kierunku lotu. Za Władką kumulacyjną znajduje się ładunek wybuchowy, który podczas detonacji formuje wybuchowo z wkładki podłużny zbitek i strumień kumulacyjny. Zbitek i strumień kumulacyjny tego granatu tworzą w pancerzu krater na głębokość od 60 do 90 mm (zależnie od twardości stali pancernej i kąta nachylenia pancerza). Na czepcu balistycznym znajduje się pierścień stykowy. Głowicę bojową przykręcano do części silnikowej. Z przodu części silnikowej znajduje się komora zapalnika bezwładnościowego.

W komorze znajduje się dociążona iglica, sprężyna oraz urządzenie zapłonowe (spłonka). W momencie uderzenia o powierzchnię iglica z obciążnikiem pokonuje opór sprężyny i zbija spłonkę powodując zapłon materiału wybuchowego głowicy bojowej. Dla bezpieczeństwa przy przenoszeniu iglica zapalnika jest blokowana zawleczką, która przed załadowaniem jest usuwana. Za komorą zapalnika znajduje się komora spalania wypełniona paliwem stałym. W roli paliwa występuje proch nitroglicerynowy w postaci rurkowych ziaren. Z tyłu komory spalania, miedzy ziarnami prochu znajduje się podłużny zapłonnik elektryczny. U wylotu komory spalania znajduje się dysza, a następnie stabilizator lotu w postaci sześciu podłużnych i symetrycznie umiejscowionych brzechw. Silnik pracuje przy schodzeniu pocisku z wyrzutni jak i również poza nią.

Granat M6, widoczny pierścień stykowy i przewód elektryczny


Jeden granat rakietowy M-6 przy ówczesnym kursie dolara kosztował 19$.

Do nauki strzelania stosowano pociski szkolne M7. Na pierwszy rzut oka można było je odróżnić od pocisku bojowego czarnym malowaniem. M7 charakteryzował się brakiem wkładki kumulacyjnej, ładunku wybuchowego i zapalnika. Zamiast tego w komorze zapalnika osadzono metalowy pręt. Pocisk balistycznie odpowiada amunicji bojowej.

Pierwsze użycie bojowe

Pierwsze użycie bojowe granatnika M1 nastąpiło w listopadzie 1942 r. podczas lądowania aliantów w Afryce Północnej. W wyniku działań bojowych w ręce Niemców wpadła pewna ilość granatników Bazooka. Zdobyte egzemplarze posłużyły w pracach nad niemieckim granatnikiem pancernym tego typu, późniejszym Schulder 75 z granatem Panzerschreck.

W wyniku doświadczeń bojowych w Afryce dokonano modyfikacji granatnika. Nowa wersja otrzymała oznaczenie M1A1. Najczęstsza przyczyną niesprawności granatnika na polu walki były awarie układu elektrycznego i to tutaj położono główny nacisk przy udoskonalaniu broni.

Rocket Launched M1A1 

Zmodernizowana wersja Bazooko różni się od swojej poprzedniczki przede wszystkim zastąpieniem mechanizmu stykowo-zabezpieczającego nowym bardziej niezawodnym rozwiązaniem. Zastosowano odizolowaną od lufy obejmę z dwoma sprężynkami prowadzącymi do wnętrza przewodu lufy występującymi w roli przewodników zamiast trzpienia przewodzącego. Nowy układ nie wymagał ingerencji ze strony ładowniczego.

Do nowej wersji układu elektrycznego przystosowano pociski M6. Pierścień przewodzący nie był już potrzebny, zniknęły również biegnące po korpusie przewody. Zmodyfikowany granat otrzymał oznaczenie M6A1. Podobnie przebudowano granat szkolny M7, który analogicznie oznaczono jako M7A1. Bardziej zauważalną zmianą w granatniku była rezygnacja z uchwytu przedniego oraz nowe przyrządy celownicze.

W M1A1 zastosowano lewostronne przyrządy, które umożliwiają prowadzenie ognia tylko z prawego ramienia. Trzy nowe muszki były skalowane do strzelania na 100, 200 i 300 yardów. W celu lepszego zabezpieczenia strzelca, przed działaniem gazów wylotowych silnika rakietowego przy wylocie lufy (przed lub za muszkami) zastosowano owalnego kształtu siatkę ochronną, jednak w praktyce osłony te okazały się zbyteczne i zaniechano ich montażu.

Swój wielki test M1A1 przeszła już wkrótce, bo podczas operacji desantowej Overlord.

Etatowo na uzbrojenie bataliony piechoty lub powietrzno-desantowego wchodziło po 5 granatników w kompanii oraz 6 granatników w kompanii wsparcia batalionu.

Pod względem działania układu elektrycznego granatniki zdały egzamin, jednak w starciu z nowymi niemieckimi czołgami uwidoczniła się inna wada granatnika.

Rocket Launched M1


Mały kaliber granatnika uniemożliwiał uzyskanie przebijalności potrzebnej do zwalczania czołgów typu PzKpfw V Panter i PzKpfw VI Tiger. Granat M6A1 umożliwiał przebicie górnej powierzchni pancerza bocznego (trafienie koła nośnego było dla czołgu niegroźne), pancerza bocznego wieży oraz pancerza tylnego kadłuba, przy jednoczesnym zniszczeniu silnika. Bardzo trudne było zniszczenie czołgu przy atakowania pancerza czołowego. Z czasem atakowanie i bocznego pancerza było utrudnione. Nauczone praktyką załogi czołgów niemieckich nakładały na pancerz boczny wieży oraz górną powierzchnię pancerza bocznego (który w wersji G i tak uległ pogrubieniu) gąsienice, które inicjowały przedwczesne działanie zapalnika i w efekcie przedwczesną detonację granatu, co zniekształcało strumień i osłabiało jego działanie. Jak wiadomo atak na te miejsca pancerza mógł być przeprowadzony raczej tylko w terenie zurbanizowanym. Na szczęście amerykanów, czołgi Pantera i Tygrys stanowiły w armii niemieckiej mniejszość.

Poza zwalczeniem czołgów granatnik służył do niszczenia transporterów opancerzony, pojazdów nieopancerzonych oraz w pewnym stopniu umocnień polowych, zabudowań oraz siły żywej przeciwnika. Skuteczne zwalczanie celów mobilnych było możliwe na odległość do około 100 m , czyli przy użyciu pierwszej muszki celownika. Jako skrajny zasięg wobec celów stacjonarnych podaje się 274 m , ale faktycznie jest to tylko skrajny zasięg celowania. Zdarzało się bowiem, że strzelano na większe odległości, czasem blisko 600 m .

Rocket Launched M9

W czerwcu 1943 r. do użycia wszedł nowy model granatnika, o oznaczeniu M9 oraz nowy wzór granatu 60 mm , czyli M6A3. Najważniejsze zmiany objęły układ miotający i to one zdeterminowały pozostałe. Zastosowano układ Davisa, współcześnie nazywany ABOL {All Burnt On Launch) który polega na spaleniu całego ładunku miotającego (w czasie około 10 ms) gdy pocisk znajduje się jeszcze wewnątrz przewodu lufowego. W związku z tym przedłużono przewód lufy. W celu zachowania niewielkiej masy lufę wykonano ze stopów lekkich. Dla ułatwienia transportu M9 został podzielony na dwie części. W pozycji transportowej części są rozłączone i przymocowane równolegle do siebie, a w bojowej lufy scala się ze sobą za pomocą pierścienia łączącego. Tylna część granatnika składa się z lufy, chwytu pistoletowego, generatora elektrycznego, przyrządów celowniczych, opory naramiennej, obręczy ze sprężynkami stykowymi, rygla i osłony wlotu lufy. Przednia część to tylko przedłożenie lufy zakończone niewielkim kompensatorem wylotowym. Dodatkowo na obu częściach lufy znajdują się zatrzaski służące do ich złączania w pozycji transportowej.

Bateria litowa, najczęstsza przyczyna awarii poprzedniej wersji granatnika została zastąpiona generatorem elektromagnetycznym. Spust był połączony z cewką elektryczną która wytwarzała prąd do zapłony silnika. W celu zwiększenia bezpieczeństwa przy przenoszenie wyrzutni z załadowanym pociskiem mechanizm spustowy został wyposażony w bezpiecznik dźwigniowy blokujący spust, którego przełącznik został umiejscowiony na tylnej powierzchni chwytu pistoletowego.

Zmianie uległa opora naramienne, która została wykonana z metalowej listwy. Jej cechą specyficzną jest wyprofilowanie dwóch powierzchni oporowych, służących do celowania przy małych bądź dużych kątach podniesienia.

Zupełnie nowe są również przyrządy celownicze. Na ruchomej podłużnej podstawie zamocowano muszkę i przeziernik. Zza przeziernika wystaje wskaźnik który na przymocowanej do lufy skali pokazuje odległość celowania na jaką nastawione są przyrządy.

Z M1A1 zapożyczono dźwigniowy rygiel pocisku, pierścień ze sprężynkami przewodzącymi i prętowa osłonę wlotu lufy, która ma jednak większa średnicę.

Granatnikowi M9 dedykowano nowy granat o oznaczeniu M6A3 (istniały podwersje, ale różnice były znikome i tyczyły się serii produkcyjnych, więc je pomijam). Od poprzedniej wersji A1 różni się owalnym czepcem balistycznym, stabilizatorem lotu z krótkimi brzechwami obudowanymi pierścieniem, nowym zapalnikiem typu M400 i mniej znaczącymi modyfikacjami. Zapalnik M400 poza tym, że podczas transportu jest zabezpieczony zawleczką, dodatkowo odbezpiecza się podczas odpalania pocisku.

M1A1 i rozłożony M9


Do zadań szkolnych powstał granat M7A3, którego zamysł był taki sam jak w przypadku granatu M7A1. Głowica granatu szkolnego M7A3, podobnie jak dziś głowice pocisków szkolnych NATO była malowana na błękitny kolor.

Powstała również głowica dymna o oznaczeniu M10. Była ona elaborowany 0,4 kg białego fosforu i służyła do zadymiania pozycji przeciwnika. Ze względu na właściwości zapalające białego fosforu w niektórych sytuacja służyła do zwalczania umocnień, siły żywej czy pól minowych. Głowicę M10 można było przykręcić do pocisku M6A1 na miejsce głowicy kumulacyjnej, co było często czynione gdyż starsze model granatników oraz granatów były nadal szeroko stosowane. Granaty M6A3/M7A3 można było odpalać z granatnika M1A1 i adekwatnie granaty M6A1 z granatnika M9.

We wrześniu 1944 r. powstała ostatnia wersja granatnika Bazooka w kalibrze 60 mm , czyli M9A1. Modyfikacja polegała na owinięciu lufy drutem stalowym na odcinku od osady wskaźnika odległości celowania do obręczy ze sprężynkami przewodzącymi. Wzmacniało to lufę i w efekcie zwiększało jej żywotność. Temu zabiegowi poddawano również znajdujące się już w linii granatniki M9 i M1A1. Jeden egzemplarz wzmocnionego M1A1 znajduje się w ekspozycji Muzeum Wojska Polskiego we Warszawie.

Warto odnotować fakt, iż M1 Bazooka została pierwszą miną przeciwburtową w historii.

W kierunku potencjalnego przejazdu pojazdu pancernego ustawiano granatnik, który za pomocą specjalnych przewodów był odpalany z oddalonego stanowiska. Pułapki takie ustawiano w tych miejscach, w których stosowanie typowych min naciskowych było nieskuteczne. Szczególnie na drodze taka mina była łatwa do wykrycia. Stosowanie tych min wymagało jednak zaangażowania dużej liczby żołnierzy, przez co było używane sporadycznie.

Podsumowanie

Ogółem zbudowano 476 628 granatników Bazooka wszystkich wersji i 15 630 000 sztuk amunicji. M1 był drugim po brytyjskim piacie w historii granatnikiem przeciwpancernym z rakietowym układem miotającym. Uzbrojenie tej klasy stanowiło przełom wobec rusznic ppanc., granatów nasadkowych czy ręcznych granatów ppanc. Dała piechocie nowe zdolności ogniowe, w tym realne możliwości zwalczania czołgów, a nie tylko ich namiastkę czy wsparcie psychologiczne. Granatniki Bazooka były eksploatowane do końca lat czterdziestych, aż zostały zastąpione przez nowy granatnik o kalibrze 3,5 cala typu M20 Super Bazooka.

Dane taktyczno-techniczne: M1A1 (M9A1)

    * rodzaj: broń zespołowa; granatnik przeciwpancerny
    * masa całkowita: 5,8 kg ( 6,5 kg )
    * obsługa: 2 - celowniczy, ładowniczy/d-ca
    * rodzaj układu miotającego: rakietowy
    * kaliber: 60 mm - 2,36 cala
    * długość: 1380 mm ( 1550 mm )
    * szybkostrzelność praktyczna: 4 strzały/min

Pocisk M6A1

    * masa pocisku M6A1: 1,54 kg
    * masa głowicy bojowej: 0,7 kg
    * donośność skuteczna do celu ruchomego: 91 m (100 yardów)
    * donośność skuteczna do celu nieruchomego: 274 m (300 yardów)
    * donośność maksymalna: 640 m (700 yardów)
    * prędkość początkowa: 82 m/s
    * zdolność przebicia RHA: 60- 90 mm

Bibliografia

    * p. P. Kupidura, Granatniki przeciwpancerne Bazooka M1, M9, nTW 7/04;
    * p. J. Szymański, R. Woźniak, Granatniki przeciwpancerne, nTW 10/95;
    * p. J. Garstka, Zmierzch czy rozwój min kierunkowego rażenia, Raport-wto 5/05;
    * p. H. Bishop, The encyclopedia Weapons of World War II;
    * źródła internetowe

Opracował: Aron Rokosz
Źródło - INTERNET

Ciekawostka

Replika ASG

Replika A.C.M. amerykańskiej Bazooki M1A1 wykonana jest w całości z metalu i drewna. Z tworzywa wykonano rurę (shell), w której umieszcza się granat 40mm

W ofercie UNCompany replika kosztuje 250USD.

NASZA